Wetenschap.nu

In de Rode Hoed in Amsterdam konden wetenschappers, wetenschapsjournalisten- en communicatieprofessionals op 15 juni weer eens bijpraten op het onvolprezen Bessensap, georganiseerd door NWO. Natuurlijk waren er ook weer Spinoza- en dit jaar ook Stevinpremies, de hoogste onderscheidingen in de Nederlandse wetenschap. Waar bij de Spinozapremie de nadruk ligt op het wetenschappelijke werk en fundamentele vraagstukken, honoreert de Stevinpremie in de eerste plaats de maatschappelijke impact. Spinozalaureaten zijn prof. dr. Anna Akhmanova (UU), prof. dr. Marileen Dogterom (TU Delft), prof. dr. Carsten de Dreu (Leiden) en prof. dr. John van der Oost (WUR). De Stevinpremies gingen naar prof. dr. Beatrice de Graaf (UU) en prof. dr. Marion Koopmans (Erasmus MC). Luister hier naar korte interviews met de laureaten, net na de bekendmaking. Op 12 september is de feestelijke uitreiking, rond die tijd langere gesprekken met alle zes in de podcast van wetenschap.nu. Luister in de tussentijd vooral ook eens naar onze ander

De berichtgeving over islamitische basisscholen is vaak negatief, constateerde Marietje Beemsterboer, zelf juf in het basisonderwijs. Dat komt omdat media zich vaak alleen maar baseren op de drie strikt islamitische basisscholen in Nederland. Maar er zijn er 52 die in meer of mindere mate islamitisch zijn. Dus vatte Marietje na haar masterstudie wereldgodsdiensten (specialisatie: islam)de koe bij de horens en keek in haar promotieonderzoek naar de positieve kanten. Ze bezocht 19 scholen en constateerde dat islamitische basisscholen juist heel goed kunnen helpen bij de integratie.

Moleculair bioloog Bas Defize werkte jarenlang bij het Hubrecht Instituut en doceert nu aan het University College Utrecht. Hij ziet het probleem niet: waarom niet van iedere Nederlandse burger een DNA-profiel maken? Desnoods al bij de geboorte en gewoon op te nemen in het paspoort, zoals een vingerafdruk. Wat iets heel anders is dan DNA-materiaal opslaan in een databank. Een boeiend gesprek over de ontwikkelingen in het DNA-onderzoek, het nut van DNA in coldcases en de voordelen van zo’n ‘streepjescode’. Luister hier naar het gesprek met Bas Defize.

Complottheorieën zijn van alle tijden, en je moet ze als overheid nooit wegzetten als verzinsels van gekkies. En nu al helemaal niet meer, nu autoriteiten zélf een complot blijken te hebben gesmeed met een journalist die vermoord dreigde te worden. De waarheid is altijd gekker dan je verzinnen kan, blijkt maar weer. Gelukkig had ik even tevoren net een gesprek met Jelle van Buuren, terrorismewetenschapper en onderzoeker aan het Institute of Security and Global Affairs, (onderdeel van de faculty of Governance and Global Affairs) van de Universiteit Leiden. Hij deed grondig onderzoek naar complottheorieën en vertelt hoe dat wantrouwen ontstaat, hoe het getackeld kan worden en hoe mensen zich tegen complottheorieën kunnen wapenen.

Het is Daniel Oberski (universitair hoofddocent aan de Universiteit Utrecht) een doorn in het oog: de polarisatie in het privacy-versus-data-debat. Hij is dan ook vurig pleitbezorger van een genuanceerder maatschappelijk debat. Want data zijn natuurlijk ook ontzettend nuttig, als ze betrouwbaar zijn tenminste. Daarom bedacht Daniel veel gebruikte methodes die de effecten van meetfouten opsporen en verwijderen uit onderzoeksresultaten. Het werd een boeiend gesprek met een bevlogen onderzoeker, die zelfs moppen weet te vertellen over een op het oog saai onderwerp.

Bettina Reitz-Joosse is met hart en ziel classica en als universitair docent Latijnse taal en letterkunde verbonden aan de Rijks Universiteit Groningen. Ze bestudeert hoe de Romeinen terug keken op hun oorlogen, en hoe die slagvelden beschreven werden. Wereldberoemd werd ze met de vondst van een verborgen tekst onder een obelisk, geschreven in het Latijn in opdracht van Mussolini. Een veelzijdige en interessante wetenschapper die de wereld van de 21e eeuw verbindt met de Oudheid door te onderzoeken hoe bij de Romeinen innovaties werden geaccepteerd. Zodat wij er iets van kunnen leren.

Epidemioloog Arfan Ikram is – zo zegt hij zelf - een tweedegeneratie Nederlander, geboren, getogen en nog altijd wonend in Rotterdam Zuid. Zijn academisch geschoolde vader wenste ook een goede opleiding voor zijn vijf kinderen en dat is gelukt; allemaal hebben ze gestudeerd zonder 1 cent studieschuld. ‘Studeren kan dus budgetneutraal’, stelt zijn succesvolle zoon Arfan, 'je moet er alleen iets voor opzij willen zetten.’ Dat heeft hij gedaan en zodoende is hij op z’n 37ste hoogleraar epidemiologie aan het Erasmus MC en sinds kort lid van de Jonge Akademie van de KNAW. Arfan Ikram onderzoekt hersenaandoeningen zoals dementie, Alzheimer, Parkinson en beroertes.

De van oorsprong Tsjechische juriste en criminologe Barbora Holá (VU) ging als klein meisje op vakantie naar voormalig Joegoslavië. Later zou ze in het kader van haar promotieonderzoek naar het Joegoslavië-tribunaal gaan, waar ze Radovan Karadzic ontmoette. En niet kon begrijpen dat zo’n charmante man zulke verschrikkelijke dingen op z’n geweten kon hebben. Barbora is gespecialiseerd in internationale misdrijven, internationaal strafrecht en 'transitional justice'. Ze bewees dat de straffen van het vorig jaar opgeheven Joegoslavië-tribunaal én het Rwanda-tribunaal consistent zijn en dus niet, zoals velen beweerden, een vorm van Russische roulette. Barbora is lid van de Jonge Akademie van de KNAW, een enorme eer, vindt zij zelf, voor een Tsjechische uit een niet-academisch milieu.

Er zijn onvoldoende aanwijzingen dat de oorzaak van psychische stoornissen een onderliggende afwijking in het brein is, zegt methodologe Angélique Cramer (Tilburg University). Wellicht kan je het ook omdraaien en is depressie een optelsom van allerlei symptomen die elkaar aansteken. Denk: je wordt ontslagen, gaat piekeren, slaapt daar steeds slechter door, je wordt steeds meer moe en daardóór neerslachtig. Met deze ‘netwerkbenadering’ heeft Angélique school gemaakt; ze doet onderzoek naar methodes om ieders individuele netwerk in kaart te brengen en gebruikt daarvoor moderne middelen, zoals bijvoorbeeld een app op je smartphone.

Een wetenschapper zal nooit zeggen dat hij iets ABSOLUUT zeker weet. Omdat hij er altijd rekening mee houdt dat een collega met andere data kan komen is hij de hele tijd bezig kritisch naar zijn eigen theorie te kijken. Een complotdenker daarentegen presenteert zich weliswaar vaak als een kritisch denker, maar dat gaat altijd over anderen, en nooit over zichzelf. En zit daardoor geharnast in zijn eigen mening. Aldus historicus van de filosofie Han Thomas Adriaenssen van de Rijksuniversiteit Groningen. Hij studeerde naast filosofie ook Russisch en Italiaans en houdt zich bezig met bekende én minder bekende filosofen.

De ziekte MS breekt het lichaam en ook vaak de geest af; omdat het geestelijke equivalent van de rolstoel niet bestaat is het de vraag hoe cognitieve stoornissen bij mensen met MS aangepakt zouden kunnen worden, naast de reeds bestaande geheugentraining. Dus toen hersenwetenschapper Hanneke Hulst (VUmc) in contact kwam met de stichting Dance for Health (voor patiënten met Parkinson) aarzelde ze niet en zette een dansprogramma op voor MS-patiënten die nog konden lopen: lichamelijke beweging met choreografie als hersengymnastiek. Toen Hanneke erover vertelde op een congres reageerde een professor: ‘Zulke dingen doe je alleen als je jong bent’. En dat ís Hanneke, een jonge, onconventionele wetenschapper met lef. Een wetenschapper om te koesteren en een aanwinst voor de Jonge Akademie van de KNAW waar ze net lid van is geworden.

In de week van de hoogbegaafdheid een gesprek met onderwijskundige Willy de Heer, die liever spreekt van ‘zeer makkelijk lerende’ kinderen. Het is goed om ook aandacht aan deze kinderen te besteden omdat zij zichzelf als ‘anders’ zien en zich van de weeromstuit maar gaan aanpassen aan het gemiddelde. Met in het ergste geval schooluitval als gevolg. Maar in de praktijk weten meesters en juffen nog veel te weinig over de manier waarop ze zeer makkelijk leren kinderen kunnen helpen. Het kabinet heeft daarvoor een paragraaf opgenomen in het regeerakkoord, maar daar is Willy de Heer het niet onverdeeld mee eens.

Voorkomen is beter dan genezen, en het is al decennialang bekend wat de risicofactoren zijn voor het krijgen van borstkanker. Dus krijgt een slimme meid haar eerste kind op tijd, geeft langdurig borstvoeding en krijgt liefst veel kinderen. Daarnaast rookt ze niet, drinkt geen alcohol, beweegt veel, heeft geen overgewicht en eet gezond. Het zou het aantal nieuwe gevallen van borstkanker met 30 procent verminderen (4.000 à 4.500 gevallen). Maar hoe moet dat dan met haar carrière? Ik sprak met epidemioloog Matti Rookus, al 30 jaar verbonden aan het Antoni van Leeuwenhoek (Nederlands Kanker Instituut). Over onderzoekspionier in het borstkankeronderzoek Janet Lane-Claypon, die al in 1926 publiceerde over de risicofactoren voor borstkanker; over de vorderingen in het borstkankeronderzoek en over leefstijlgewoonten die makkelijker te beïnvloeden zijn dan voortplantingsfactoren.

Dat wij mensen ontstaan zijn uit chemische elementen afkomstig van verre sterren, weten we. Maar sterrenkundige Jelle de Plaa wil graag precies weten waar die elementen vandaan komen en wanneer dat gebeurd is. Daarvoor kijkt hij met een röntgentelescoop naar hete gaswolken in de ruimte. Thuis bladerde de kleine Jelle al veelvuldig in de atlas om meer te weten te komen van de aarde, en stond hij graag met zijn verrekijker in de tuin te turen naar de sterrenhemel. Nu werkt hij bij SRON (het Nederlands Instituut voor Ruimteonderzoek), gewaardeerd partner van NASA en ESA als het gaat om het bouwen van instrumenten voor ruimteonderzoek. Nu kijkt Jelle met ruimtetelescopen, nog steeds nieuwsgierig naar alles wat ver-van-zijn-bed-is. Luister hier naar het interview met sterrenkundige Jelle de Plaa.

Hoogleraar cultuursociologie aan de Universiteit Tilburg Peter Achterberg bestudeert het effect van culturele, politieke en religieuze veranderingen op het sociale gedrag van mensen. Ik ging bij hem te rade om te begrijpen waar het geloof in alternatieve feiten en het wantrouwen in de wetenschap vandaan komt (zie ook zijn blog op wetenschap.nu). Dat kan hij heel goed uitleggen, en dat is het dan ook, wat hem betreft. ‘Ik leg gewoon uit hoe dingen in elkaar steken, maar ik geef nooit advies, want dan overschrijd je als wetenschapper de grens tussen wetenschap en politiek’. De oproep ‘Wetenschapper spreek je uit’ van Rosanne Hertzberger begrijpt hij zoals Marc van Oostendorp hem ook ziet: wetenschappers moeten laten zien wie ze zijn en hoe ze tot hun bevindingen zijn gekomen. Om met Peter te spreken: ‘Marc is een held’.

Als er één wetenschapper op alle mogelijke manieren communiceert met de buitenwereld is het wel Marc van Oostendorp, hoogleraar Nederlands en Academische Communicatie aan de Radboud Universiteit Nijmegen én verbonden aan het Meertens Instituut. Dus schaart hij zich van harte achter de oproep: 'Wetenschapper, spreek je uit!'. Maar het is niet alle wetenschappers gegeven goed om te gaan met de reacties. Hun autoriteit wordt immers niet meer automatisch aangenomen, zoals vroeger. Dus, zegt Marc, er is sprake van een vertrouwenscrisis en om die op te lossen moet de oproep luiden: 'Wetenschapper, laat ook zien hoe je bent en hoe je denkt zodat mensen kunnen begrijpen waaróm je iets zegt.’ Gelukkig was er óók nog tijd om te spreken over taal, want hoe taal werkt en hoe taal verandert, dat is Marcs lievelingsonderwerp.

Ze koos aanvankelijk NIET voor natuurkunde, maar het bloed kroop waar het niet gaan kon. Voor haar onderzoek op het gebied van quantumwetenschap en -technologie heeft Julia Cramer de Minerva-Prijs gekregen van het NWO-domein Exacte en Natuurwetenschappen. De prijs is bestemd voor de beste natuurkundige publicatie van een vrouwelijke onderzoeker. Nu gaat ze zich op de wetenschapscommunicatie storten, onder meer om meisjes te laten zien dat natuurkunde óók iets voor hen is. Een terugkeer naar natuurkundig onderzoek sluit Julia uit, maar een academische carrière geenszins. Dus dat belooft nog wat!

SPECIAL: een impressie van het grootste natuurkundecongres in Nederland by Wetenschap.nu

Het Chinese importverbod op plastic afval dwingt de Westerse landen tot eigen maatregelen als het gaat om het duurzaam (her)gebruiken van allerlei soorten plastic. De Europese Commissie deed daar inmiddels een voorstel voor, maar gaat dat ver genoeg? En wat zouden wij als consumenten kunnen bijdragen? Luister naar industrieel ecoloog René Kleijn van het CML (Centrum voor Milieuwetenschappen) van de Universiteit Leiden (die overigens ook heel veel moeite heeft met de zogeheten 'blisterverpakkingen'. Niet open te krijgen, die dingen….).

Iran is weer helemaal in, zeker sinds het sluiten van de nucleaire deal met de VS. Voor het bedrijfsleven, om zaken te doen, en voor toeristen, om het land te gaan bezoeken. Weer, want de band van ons land met Iran vóór de machtsovername door de ayatollahs, in de jaren zestig en zeventig, was ook heel sterk. Iran met zijn sjah stond symbool voor het sprookjesachtige Midden-Oosten. Irandeskundige Maaike Warnaar onderzoekt de invloed van de beeldvorming in die tijd op de internationale betrekkingen en vertelt erover in deze podcast.